dla rodziców

Wspieranie rozwoju dziecka

Najlepszą formą wychowania małego dziecka jest zabawa. Rola zabawy w rozwoju dziecka zmienia się wraz z jego wiekiem i dojrzewaniem. W pierwszym, niemowlęcym, okresie dziecko poprzez zabawę uczy się ruchów swego ciała, poznaje je, uczy się reagować dźwiękami na swe otoczenie, naśladować je, stopniowo rozwija język. W życiu dziecka zabawa odgrywa niezmiernie doniosłą rolę. To dzięki niej zdobywa ono swoje pierwsze wiadomości o otaczającym je świecie. W pierwszych latach życia poświęca jej ono niemal cały swój czas, traktuje ją z całą powagą, angażuje się w nią emocjonalnie.

Zabawa pełni doniosłą rolę w kształtowaniu osobowości dziecka – uczy, wychowuje, rozbudza określony stosunek do otoczenia społecznego i przyrody. Podczas zabawy dziecko rozwija wszechstronnie swoje możliwości, nabywa wiadomości, przygotowuje się do pracy, odzyskuje siły. Zabawa jest dla dziecka pracą, stwarza warunki pobudzające myślenie dziecka, jego twórczość i jest dla niego źródłem wielu przeżyć i radości. Zabawa odgrywa w życiu dziecka analogiczną rolę do roli, jaką w życiu dorosłych odgrywa praca. Zabawa jest, bowiem źródłem zaspokajającym wielorakie potrzeby dziecka, dostarcza mu wiele doświadczeń w zakresie poznawania świata, zdobywania wiedzy o nim. Zabawa rozwija fizycznie, wpływa dodatnio na stan zdrowia, uspołecznia. Dzieje się tak jednak tylko pod warunkiem, że zabawa przybiera odpowiednie formy, dostosowane do wieku i właściwości rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka. Konieczny jest więc właściwy pod tym kątem dobór zabawy i odpowiedni jej przebieg.

Termin zabawa jest używany przez wielu psychologów i pedagogów wielorako, występują rozmaite podziały zbaw i nie ma jednolitej, co do tego terminologii. Nasuwa się, więc własna definicja zabawy. Zabawa małego dziecka oznacza niemalże każdą czynność wykonywaną dla przyjemności, bez względu na końcowy jej rezultat. Stanowi okazję do poznawania świata, zdobywania nowych umiejętności, nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi. Zabawa jest jakby pracą małego dziecka, przy której ono wzrasta i rozwija się wszechstronnie.

przydatne linki

01

Ciufcia.pl

Edukacyjne gry i zabawy

02

Buliba.pl

Edukacyjne gry i zabawy

03

Lulek.tv

Kanał YouTube dla dzieci

04

Emocjedziecka.pl

Baza przydatnej wiedzy

Zabawa

W teorii pedagogicznej wymienia się wiele kategorii zabaw. Ja jako długoletni pracownik żłobka wymienię te kategorie, które dominują w pracy z dzieckiem do lat trzech.

Zabawy funkcjonalne – dominują one w okresie niemowlęcym. Polegają najpierw na spontanicznym manipulowaniu przez dziecko własnym ciałem oraz przedmiotami i materiałami. W okresie poniemowlęcym, w wyniku bardziej świadomej aktywności sensomotorycznej staje się ono już zdolne do podjęcia prostych zabaw konstrukcyjnych.

Zabawy kontaktowo – dotykowe – dominują w pierwszym półroczu życia dziecka, których zaletą jest bezpośredni kontakt dorosłego z dzieckiem przez dotyk dłoni, uśmiech, gest, mimikę twarzy. Do takich zabaw należy np. „baran, baran buc ; a, kuku; idzie myszka do braciszka” itp.

Zabawy kontaktowo – naśladowcze – które przeprowadzamy w drugim półroczu życia dziecka charakteryzują się tym, ze dziecko bierze czynny udział w kontakcie z dorosłym przez naśladowanie gestu, ruchu i mimiki. Do takich zabaw zaliczamy np. „kosi, kosi łapki; zrób pa, pa; bijemy brawo; zrób oczko; oj jakie mamy kłopoty” itp. pod koniec pierwszego życia dziecka zabawy te przeobrażają się w zabawy paluszkowe. Zabawy te pomagają w nawiązaniu bezpośredniego kontaktu z dzieckiem, wprowadzeniu dziecka w stan radosnego ożywienia.

Zabawy swobodne – mają charakter przygodny. Są organizowane przez samo dziecko przy różnych okazjach, a ich struktura jest zależna od sytuacji, dostępnych przedmiotów i warunków działania. Rozmaitość ich jest wielka, a możliwości przejawiania się inwencji i fantazji dziecka – nieograniczone. Cechą tych zabaw jest nieskrępowana swoboda. Zabawy swobodne mogą być cennym źródłem informacji o zainteresowaniach i upodobaniach dzieci, mogą być też punktem wyjścia do zabaw organizowanych i dydaktycznych. Zabawy swobodne mają niewątpliwie duże walory, ponieważ uczą samodzielności i zaradności, stwarzają okazję do wyżywania się i aktywnego korzystania z doświadczenia. Nie oznacza to jednak, że dzieci powinny jak najszybciej bawić się same. Ich doświadczenie jest jeszcze ubogie, stąd łatwo o nudę, niepotrzebne powtarzanie tych samych czynności, szkodliwe nawyki. Z tych względów nawet zabawy swobodne powinny się odbywać pod dyskretnym, ale czujnym okiem dorosłych.

Zabawy paluszkowe – można je przeprowadzać od najwcześniejszych dni życia dziecka np. ”idzie rak; idzie kominiarz; kizia mizia; sroczka kaszkę warzyła; rodzinka;”itp. Dzieci uwielbiają zabawy paluszkowe ponieważ zaspokajają ich potrzebę kontaktu fizycznego z ukochaną osobą, co zwłaszcza w najmłodszym wieku jest bardzo istotne dla prawidłowego jego rozwoju. Ponad to zabawy paluszkowe zapewniają wiele korzyści: poprawiają sprawność manualną dziecka, wpływają na umiejętność komunikowania się, budują pozytywny emocjonalny kontakt pomiędzy dzieckiem, a osobą z którą się bawi, pomagają się zrelaksować i skoncentrować na konkretnej czynności, co małym dzieciom często przychodzi z trudem, ułatwiają orientację w schemacie własnego ciała. Szczególnie polecam zajęcia prowadzone na podstawie publikacji: „Zabawy z najmłodszymi dziećmi” autorstwa Wandy Szumanówny, oraz „Zabawy paluszkowe” autorstwa Krzysztofa Sąsiadka.

Zabawy manipulacyjne – są podstawą do rozwoju wszelkich procesów poznawczych dziecka, to manipulowanie przedmiotami z użyciem wszystkich dostępnych strategii sensomotorycznych, np.: chwytaniu, oglądaniu, wkładaniu, przesuwaniu, wyjmowaniu, przekładaniu z rączki do rączki, uderzaniu jeden przedmiot o drugi, rzucaniu, turlaniu, potrząsaniu, itp. Zabawy te odbywają się niemalże wszędzie, zarówno te zaplanowane przy stoliku, jak i te w kącikach zabaw naśladowczych z lalą czy misiem, a także w łazience – manipulacja wodą, mydłem, ręcznikiem, grzebieniem; mamy też manipulowanie częściami ubrań – jak zdejmowanie i zakładanie skarpet, szalika itp. Poprzez te czynności dziecko uczy się samoobsługi. Dzieci uczą się poprzez wykonywanie wielu czynności, tak samo jak człowiek dorosły nabywa doświadczenia przez wykonywane czynności w pracy. Dziecko, manipulując przedmiotami angażuje spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe oraz ćwiczy ruchy rąk. Zabawy manipulacyjne stanowią podstawę do późniejszych, bardziej skomplikowanych zabaw konstrukcyjnych. Pamiętajmy o sprzątaniu zabawek i pomocy na swoje miejsce, co uczy dziecko porządku i samodyscypliny.

Zabawy konstrukcyjne – wynikają z zabaw manipulacyjnych (polegających na manipulowaniu przedmiotami w różny sposób, np. oglądaniu, przekładaniu, braniu do buzi, postukiwaniu, rzucaniu, itp), którym przyświeca określony cel np. budowanie domu, formowanie z plasteliny, masy solnej lub gliny. Tego rodzaju czynności wykonywane są palcami, co pozwala rozwinąć sprawność manualną i precyzję ruchu. Ulepianki małych dzieci, podobnie jak rysunki czy malowanki, nic nie wyrażają, są jedynie zabawą, która fascynuje i pochłania dziecko dogłębnie. Dziecko 2 i 3 – letnie ugniata coś i formuje po to, by za chwilę zniszczyć swój wytwór i rozpocząć zabawę od początku. Trzylatek potrafi zrobić z plasteliny kuleczkę, wałeczek i placuszek, z których to elementów powstają niesprecyzowane w kształcie wytwory. Lepienie z plasteliny, masy solnej to nie tylko doskonalenie sprawności ręki, ale również rozwijanie spostrzeżeń dziecka i jego wyobraźni. Inną typowo manipulacyjną jest zabawa zatytułowana „ butelki i zakrętki” – ta zabawa rozwija w dzieciach spostrzegawczość i domyślność niezbędną do przewidzenia, która zakrętka pasuje do danej butelki. Dobry sposób na ćwiczenie mięśni rąk i zręczności palców. Zabawa konstrukcyjna występuje od drugiego roku życia i polega na dążeniu do uzyskania jakiegoś wytworu. Ten rodzaj zabaw pozwala doskonalić funkcje wzrokowo-ruchowe, wyzwala pomysłowość, pobudza wyobraźnię, uczy obserwacji, systematyczności, wytrwałości, pokonywania trudności, ćwiczy skupienie uwagi.

Zabawy tematyczne – inaczej nazywane zabawami w role, początkowo związane są z naśladowaniem różnych czynności. Dziecko naśladuje pojedyncze czynności z życia codziennego, np. karmi lalę, czyta gazetę, sposób siadania jednego z rodzica. Dzieci przyjmują i odgrywają role, stwarzają wymyśloną sytuację, bawią się na przykład „w dom”, „w fryzjera”, „w lekarza” (dziecko odtwarza rolę lekarza, a lalka jest pacjentem). W zabawach tematycznych dziecko często w swoje działania włącza fikcję i wyobraźnię, wprowadzając osoby wyobrażone i czynności pozorne np. nalewa na niby herbatę do filiżanek. Zabawy te dotyczą pary lub grupy dzieci. Bawiący się potrafią także tworzyć wyimaginowanych towarzyszy zabawy. Zabawy tematyczne podlegają przeobrażeniu. Wraz z bogaceniem się dziecięcej wiedzy, doświadczeń i wyobraźni szybko przestają one bazować na bezpośrednim naśladownictwie. Coraz wyraźniej zaznacza się w nich treść i podział ról, stają się bardziej twórcze, wzrasta ich złożoność. Powiększa się liczba ról, rozszerza wachlarz rekwizytów – naturalnych oraz fikcyjnych, wydłuża się też czas ich trwania. Przykładem doskonalenia się zabawy jest jej rozwój pod wpływem postępującej u dzieci socjalizacji. Zabawy tematyczne poszerzają zasób słów, udoskonalają mowę, utrwalają nawyki samoobsługowe, porządkowe i kulturalno – grzecznościowe.

Zabawy dydaktyczne – to takie, które prowadzi osoba dorosła, są to zabawy i gry zorganizowane i dotyczą raczej starszych dzieci. Około trzeciego roku życia można je wprowadzać ( np. książeczki, loteryjki obrazkowe, układanki, zgadywanki), lecz trzeba pamiętać o tym, że wymagają one dłuższego skupienia uwagi dziecka, co stanowi trudność w tym wieku. Przykładem zabawy dydaktycznej jest zabawa, pt. „własne puzzle” – dajemy maluchowi arkusz kartonu, dajemy mu też kredkę i prosimy, aby narysował coś samodzielnie, następnie tniemy nożyczkami papier na dwie lub trzy części, w ten sposób powstaną puzzle; zachęcamy dziecko do ułożenia puzzli, oczywiście pomagając mu w tym. Zabawy dydaktyczne mają na celu rozwijanie myślenia dzieci, ich spostrzegawczość, uwagę, umiejętności stosowania zasad i pewnych reguł. Dziecko poznaje wówczas nowe słowa i pojęcia. Do tych zabaw zaliczamy tzw.: – „bajkoczytanie” – świat bajki pozwala dziecku na rozwijanie wyobraźni, poszerzanie wiedzy i własnego słownictwa, przeżywania różnorodnych emocji, a nawet na rozwiązywanie trudnych dla siebie sytuacji. Bajka ma również ogromne zalety wyciszające i relaksacyjne, dlatego jest stałym towarzyszem podczas codziennych zajęć z dziećmi.

Zabawy ruchowe – to zabawy, podczas których dziecko ćwiczy ruchy całego ciała, coraz sprawniej wykonuje różne czynności, np. biega, skacze, rzuca piłkę itp. Początkowo mają one charakter ćwiczenia prostych ruchów, np.: chodzenia, podskoków, przekraczania i przeskakiwania niskich przeszkód, chwytania, biegania, wspinania się, podskakiwania. Do zabaw ruchowych do trzeciego roku życia dziecka zaliczamy: ćwiczenia w chodzeniu; ćwiczenia we wspinaniu; ćwiczenia w rzucie; ćwiczenia ogólnorozwojowe; zabawy ruchowo-naśladowcze, zabawy umuzykalniające. Podczas tych zabaw dziecko ćwiczy mięśnie, sprawność rąk i nóg, ćwiczy paluszki i chwytanie, uczy się panowania nad swoim ciałem i koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz ćwiczy zmysł równowagi, wzmacniają rozwój całego układu kostno-stawowego, kształtują harmonijne ruchy całego ciała i koordynują aktywność dziecka. Do tego rodzaju zabaw, zalicza się bardzo wiele zabaw – (np. z ławeczką szwedzką, łuki, bramki, materace, sprzed w ogrodzie) itp, począwszy od prób małego dziecka zmierzających do uchwycenia przedmiotu, aż po skomplikowane różnego rodzaju ewolucje. Przykładem zabawy ruchowej jest „pościg za balonem” – najlepiej bawić się w tę zabawę na dworze. Jest wiele takich zabaw, np. ugniatanie gazet, robienie z nich kul, które służą do rzucania jako śnieżki, lub poduszkami „jasieczkami”. Wszystko zależy od inwencji dorosłego i jego pomysłowości, a już wtedy wszyscy się wesoło bawią.

Zabawy ruchowo- naśladowcze – to takie podczas których dziecko aktywizuje całe ciało, naśladując ruchy dorosłego np. zgodnych z tekstem śpiewanej piosenki, mówionego wiersza, lub rzuconym hasłem, np. „fruwamy jak ptaszki; chodzimy jak bocian, rozmawiamy przez telefon; lecimy jak samoloty; jedziemy jak auta” itp. Zabawy te umożliwiają dzieciom lepsze zapamiętywanie określonych rodzajów ruchów związanych z nazwami zwierząt, pojazdów, przedmiotów, ptaków np. „Jedzie pociąg z daleka, jadą wagoniki; koniki z lejcami; skacząca żabka, tykający zegar” itp. Zabawy te stanowią doskonały aktywny wypoczynek dla dzieci, dzieci są radosne i uśmiechnięte.

Zabawy ruchowo-umuzykalniające – to zabawy przy muzyce i śpiewie, inscenizacje piosenek, poznawanie instrumentów muzycznych. Dzieci do tekstu piosenek wykonują proste ruchy rytmiczne odwzorowujące tekst np.; pokazują rączkami jak świeci słoneczko, trąbka gra, piosenki o zwierzątkach-np. o kurczątkach, pieskach; proste tance i marsze; piosenki związane z porami roku itp. W miarę zaznajomienia się z rytmem rozwija się umiejętność podporządkowania się pewnym jego taktom. Muzyka jest ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój dziecka. Przeżycia związane z odbiorem muzyki mają duży wpływ na rozwój emocjonalny i estetyczny. Słuchanie muzyki pobudza także rozwój analizatora słuchowego w zakresie słuchu akustycznego i muzycznego, koncentrację uwagi, pamięć muzyczną i pozamuzyczną. Dziecko kształci wrażliwość na jakość dźwięku, ekspresję i twórczą postawę. Dzieci usypiane są słuchając muzyki klasycznej, lub relaksacyjnej.

Zabawy twórcze – zaliczane są do zabaw konstrukcyjnych i obserwujemy je u dzieci pod koniec trzeciego roku życia. Do tego typu zabaw zalicza się: malowanie, rysowanie, wycinanie, lepienie, wydzieranie, odpowiednimi pomocami jak modelina, masa solna farby, kredki, nożyczki papier kolorowy itp. Zabawy te kończą się wytworem plastycznym, ćwiczą sprawność ruchów paluszków, rąk i przygotowują do dalszej działalności twórczej. Twórczość dziecięca według konkretnego wzoru na skutek ćwiczeń staje się odtwórczo coraz bardziej autentyczna, a rozwijająca się wyobraźnia podsuwa dziecku coraz to nowe rozwiązania. Nowe twory dzieci przynoszą im wiele zadowolenia i inspirują twórczo. Ponadto dzieciom w żłobku organizujemy: zabawy na świeżym powietrzu (zabawy ruchowe, obserwacje przyrody z uwzględnieniem pór roku), uroczystości rodzinne (Dzień Babci, Dzień Matki, Dzień Dziecka), imprezy choinkowo – karnawałowe, bale jesieni. Zapraszamy przedszkolaków wystawiających teatrzyki tematyczne, aktorów teatralnych ze swoimi spektaklami. My jako opiekunowie szczególną uwagę zwracamy na indywidualny rozwój dziecka, wspomagając się inwentarzem rozwojowym, dlatego codzienne zabawy są ciekawe, przemyślane i starannie przygotowane. U nas w żłobku każde dziecko jest uśmiechnięte i ponadczasowe są słowa Janusza Korczaka –„Kiedy się śmieje dziecko, śmieje się cały świat”

Zabawy funkcjonalne
Zabawy kontaktowe
Zabawy swobodne
Zabawy paluszkowe
Zabawy manipulacyjne
Zabawy konstrukcyjne
Zabawy tematyczne
Zabawy dydaktyczne
Zabawy ruchowe
Zabawy twórcze